Það er enginn að snuða Breta og Hollendinga

Flestir hafa nú áttað sig á því, að engin lagaleg skylda hvílir á Íslendingum að samþykkja Icesave-kröfur Breta og Hollendinga. Fólk sér, að enginn bendir á neina lagareglu sem gæti gert íslenska skattgreiðendur ábyrga fyrir kröfunni. Auðvitað er það svo, að ef slík regla væri fyrir hendi, þá væri einfaldlega bent á hana og þar með væru önnur rök fyrir kröfunni óþörf. Þá væru Bretar og Hollendingar líka löngu farnir í mál, því enginn þarf að efast um að menn, sem beita okkur hryðjuverkalögum, myndu ekki hlífa okkur eitt andartak við dómsmáli, ef þeir teldu sig hafa minnstu von um að vinna það.

En þegar flestir sjá að lagaskyldan er engin þá reyna Evrópusinnar að halda því fram að Íslendingum beri siðferðileg skylda til að gangast í ábyrgð fyrir kröfunum. Þeir vita sem er, að meginþorri Íslendinga er gott og heiðvirt fólk sem er viðkvæmt fyrir að vera sagt fara illa með aðra. Þess vegna er nú í ákefð reynt að segja fólki, að okkur beri að samþykkja kröfurnar, því við séum „að mismuna útlendingum“.

Óþarfar áhyggjur

Menn mega ekki gleyma því, að Icesave-kröfur Breta og Hollendinga snúast um skuldir fallins einkabanka, sem ríkisstjórnir Breta og Hollendinga ákváðu upp á sitt eindæmi að borga, og þeir reyna nú að senda íslenskum skattgreiðendum reikninginn fyrir framtaki sínu – og heimta meira að segja ríkulega vexti til viðbótar. Íslendingar hafa alls ekki farið illa með Breta eða Hollendinga í málinu. Alþingi Íslendinga setti neyðarlög sem stórbættu hag Breta og Hollendinga og færðu þeim hundruð milljarða til viðbótar því sem þeir ella hefðu fengið. Menn þurfa því ekki að hafa áhyggjur af því að Íslendingum hafi farist illa við Breta og Hollendinga eða að við höfum í nokkru látið Breta gjalda hryðjuverkalaga og annarrar vinsemdar sem þeir hafa sýnt okkur.

Virtustu fjármálablöð heims styðja okkur

Enginn myndi lá því fólki, sem aðeins fylgist með Evrópusinnuðum íslenskum fjölmiðlum, þótt það tryði því að málstaður Íslands njóti einskis stuðnings erlendis. Svo er þó alls ekki. Má þar nefna að virtustu viðskiptablöð heims, Financial Times og Wall Street Journal, hafa í leiðurum lýst stuðningi við málstað Íslands. Sá stuðningur segir meira en mörg orð í mörgum greinum gætu sagt. Það er alveg augljóst, að ef Íslendingar væru í raun að brjóta á Bretum og Hollendingum, ef við værum að mismuna fólki, þá myndu virtustu viðskiptablöð heims ekki verja okkur í leiðurum sínum. „Verði lögin samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslunni í apríl þýðir það að Ísland gæti orðið veðsett London og Haag í allt að 35 ár – vegna þess að bresk og hollensk yfirvöld ákváðu, að eigin frumkvæði, að leysa borgara sína úr snörunni“, skrifaði Wall Street Journal í leiðara á dögunum. „Bresk eða hollensk yfirvöld myndu aldrei taka á sig kröfur erlendra innistæðueigenda upp á þriðjung af landsframleiðslu ef einn af stóru bönkunum þeirra færi á hausinn“, skrifaði Financial Times. Við skulum hlusta á það sem þessi virtustu viðskiptablöð heims skrifa milljónum lesenda sinna. Við getum með góðri samvisku sagt nei á laugardaginn og borið höfuðuð hátt gagnvart hverjum sem er; Bretum, Hollendingum, sjálfum okkur og ekki síst komandi íslenskum kynslóðum.

Efstaleitisþögnin

Taktleysi Áfram-liða virðast engin takmörk sett. 

Athyglisverðast er þó, hafandi í huga þann mikla áhuga sem fjölmiðlar sýndu því á sínum tíma, hver styrkti InDefence, að enginn ljósvakamiðlanna hafi minnst á þetta einu orði.

Það að bankarnir styrki Áfram-hópinn í tengslum við þjóðaratkvæðagreiðslu vegna ábyrgðar á skuldum fallins banka er að líkindum enn taktlausara en hákarlaauglýsing þeirra JÁ-ara.

Bankar styrkja Áfram

Fyrsta JÁ-greiðslan er 26 milljarðar strax

Þeir sem tala fyrir því, að Íslendingar segi já og takk við nýjasta Icesave-samningnum, þess efnis að íslenskur almenningur taki á sig skuldir fallins einkabanka, beita miklum fortölum. Fyrir ári höfðu þeir gert annan slíkan samning, og var hann ekki síður sagður nauðsynlegur og besta mögulega niðurstaða. Þegar forseti Íslands neitaði að staðfesta lög um þann glæsilega samning var því lýst sem einhverju mesta áfalli sem land og þjóð hefði orðið fyrir. Verst lét fréttastofa Ríkisútvarpsins, sem virtist telja efnahagsleg móðuharðindi óhjákvæmileg.

Nú benda sömu fuglar á sinn eigin fyrri samning, sem hafi í raun verið svo vondur að í því felist sérstök röksemd fyrir nýjasta samningnum. „Gamli samningurinn var miklu verri“, sagði hver já-maðurinn í kapp við annan, þegar alþingi afgreiddi málið í febrúar. „Það er himinn og haf á milli“, bættu þeir við, bæði þeir sem í tvö ár höfðu beitt ísköldu hagsmunamati til að gæta allra hagsmuna Breta og Hollendinga, sem og þeir sem  nú nýverið tóku upp sama hagsmunamat. Fljótlega mun þó hafa runnið upp fyrir þeim flestum, að sá samningur getur ekki verið góður, sem þarf samanburð við óskapnaðinn þeirra Steingríms, Svavars og Indriða til að sjást í jákvæðu ljósi.

Nú er komin fram ný röksemd. Nú er komin upp sú kenning að svo mikið fé muni fást fyrir eigur þrotabús Landsbankans að Íslendingar muni aldrei þurfa að borga nokkurn skapaðan hlut. Þeir bíræfnustu halda því jafnvel fram að íslendingar gætu komið út í plús! Þess vegna sé alveg óhætt að samþykkja kröfur Breta og Hollendinga. Af einhverjum ástæðum eru Íslendingar þó einu mennirnir í dæminu sem ætlað er að taka áhættuna af því hvað kemur fyrir eigur þrotabúsins í fyllingu tímans. Bretum og Hollendingum dettur það ekki í hug. Vonandi verða heimturnar ágætar. En það er bara ekki það aðalatriði sem margir halda. Þar skipta önnur atriði, eins og tímasetning á upphafi greiðslna úr búinu, ekki síður máli.

Strax þarf að borga 26 milljarða

Sumir virðast trúa því, að þrotabúið verði á endanum svo múrað að Íslendingar þurfi ekkert að greiða, jafnvel þótt þeir gangist undir Icesave-klafann. Þar held ég að óskhyggjan hafi tekið völdin. Það er til dæmis svo, að verði Icesave-samningurinn samþykktur þá þurfa Íslendingar þegar í stað að greiða Bretum og Hollendingum 26 milljarða króna, í erlendum gjaldeyri, í þegar áfallna vexti. Mun það koma til viðbótar þeim 20 milljörðum sem tryggingasjóðurinn mun þurfa að greiða á sama tíma. Og þessar upplýsingar koma frá sjálfu íslenska fjármálaráðuneytinu, sem seint verður sakað um að gera of mikið úr þeim álögum sem Icesave-samkomulagið myndi leggja á Íslendinga. Í svari ráðuneytisins til fjárlaganefndar alþingis, sem sent var þinginu í janúar síðastliðnum, segir orðrétt: „Gert er ráð fyrir að ríkissjóður þurfi að leggja TIF (Tryggingasjóðnum) til 26,1 mia.kr (milljarða króna) á árinu 2011, þar af 9 mia.kr. vegna áranna 2009-2010 umfram þá 20 mia.kr. sem sjóðurinn getur sjálfur staðið undir“.

Hvar á að taka þá?

Menn hafa séð hvernig stjórnvöldum hefur gengið við niðurskurð á liðnum mánuðum. Flestar niðurskurðartillögur hafa verið dregnar til baka eftir hörð mótmæli. Skattar hafa verið hækkaðir svo mjög að vart verður lengra gengið. Á dögunum sagði forsætisráðherra að ekki væri til peningur til að minnka álögur á eldsneyti, þrátt fyrir mikla verðhækkun þess. Á sama tíma virðast stjórnvöld tilbúin til að borga 26 milljarða króna, í erlendum gjaldeyri, til Breta og Hollendinga, sem fyrstu vaxtagreiðslu ofan á ólögvarða kröfu þeirra.

Það hvílir engin lagaskylda á Íslendingum að greiða Icesave-kröfur Breta og Hollendinga. Það er vægast sagt ólíklegt að hlutlaus dómstóll muni dæma sjálfstætt ríki til að greiða kröfur sem hvergi í veröldinni eiga sér lagastoð. Virtir lögmenn hafa fært afar sterk rök fyrir því að áhættulítið sé að treysta á málstað Íslands fyrir hlutlausum dómstólum. Við þær aðstæður ættu kjósendur að hafa í huga, að „já“ í kosningunum 9. apríl kallar þegar í stað á 26 milljarða króna greiðslu til Breta og Hollendinga, auk alls sem á eftir fylgir. Þeir, sem ætla að samþykkja Icesave-ánauðina fyrir sína hönd, okkar allra og komandi kynslóða, ættu að minnsta kosti að láta svo lítið að upplýsa hvaðan þeir hyggjast taka peningana til að standa straum af rausnarskap sínum.

   -þessi grein birtist í Morgunblaðinu 21. mars 2011.

Spurning til þeirra sem snérist hugur

Hér að neðan er grein eftir mig sem birtist í Morgunblaði dagsins:

 

Að „létta byrðarnar“

Eftir að forysta Sjálfstæðisflokksins og meirihluti þingflokks þar með, ákvað skyndilega að styðja Icesave-frumvarp ríkisstjórnarinnar, gegn eindreginni ákvörðun eigin landsfundar en við mikla ánægju forystumanna stjórnarflokkanna, hefur farið í gang mikil áróðursherferð. Nú liggur skyndilega lífið við að sannfæra fólk um að í höndum sé glæsileg niðurstaða.

Það sem fyrst og fremst er sagt núverandi Icesave-samningi til ágætis er að hann sé „miklu betri en sá síðasti“. Það segir meira en mörg orð um ágæti núverandi samnings, að það þarf að bera hann saman við óskapnaðinn þeirra Svavars og Indriða til að sjá hann í jákvæðu ljósi. En þá blasa við augljósar spurningar: Hvað ef fyrri samningur hefði alls ekki verið gerður? Hvað ef núverandi samningur hefði verið gerður í fyrra? Þá gætu menn ekki rökstutt hann með því að hann væri skárri en sá síðasti. Hvaða rök hefðu menn þá fyrir honum? Hvers vegna er verið að miða við samning sem er úr sögunni og enginn maður vildi nema Steingrímur, Svavar og Indriði? Hvað ef menn hefðu allra fyrst gert samning sem hefði verið enn verri en „glæsilega niðurstaðan“ hans Svavars? Hefðu menn þá samþykkt Svavars-samninginn, af því hann hefði verið „miklu betri en sá síðasti“?

Þegar forysta og meirihluta þingflokks Sjálfstæðisflokksins kynnti stuðning sinn við núverandi Icesave-frumvarp fjármálaráðherra var því haldið fram að nýjasti samningurinn „létti byrðarnar“. Þá vakna spurningar. Hvaða byrðar? Það er engin ríkisábyrgð á skuldum Landsbankans. „Það er vandséð hvernig fjármálaráðherra getur komist að þeirri niðurstöðu að Ísland muni tapa dómsmáli þar sem fjallað væri um það hvort Icesave-reikningarnir séu á ábyrgð skattgreiðenda, þegar sjálf framkvæmdastjórn ESB hefur sýnt fram á að svo sé ekki“, sagði Bjarni Benediktsson réttilega í grein í Morgunblaðinu síðasta sumar. Forystumenn Sjálfstæðisflokksins segjast taka undir með landsfundi hans um að kröfur Breta og Hollendinga séu löglausar. Það hvíla engar byrðar á okkur núna – enda þyrfti þá ekkert Icesavefrumvarp. Hvernig getur það „létt byrðarnar“ að leggja að ósekju á borna sem óborna Íslendinga tugi eða hundruð milljarða króna í erlendum gjaldeyri? Hvaða byrðar, sem á okkur hvíla, er verið að létta?

Þeir, sem nú þiggja ómælt hrós vinstriflokkanna fyrir að taka skyndilega þátt í að leggja skuldir einkabanka á íslensku þjóðina, geta þeir verið svo vinsamlegir að svara þessum spurningum?

 

     -Greinin birtist í Morgunblaðinu í dag 15.febrúar 2011.

Umræða um Icesave hafin

Kapphlaup á milli þings og þjóðar

Enn virðist ríkisstjórnin ætla að þvinga Icesave í gegn á hlaupum.  Hafið er kapphlaup ríkisstjórnarinnar við undirskriftasöfnunina sem nú er í gangi á www.kjosum.is en leikplan forsætisráðherra virðist vera að keyra málið í gegnum þingið, áður en tími gefst til að safna undirskriftum.

Icesave afgreitt af fjárlaganefnd

10.000 undirskriftir um miðnætti og menn vart lagðir af stað

Viðtökurnar sem www.kjosum.is undirskrifarsöfnunin fær nú, áður en henni er formlega hleypt af stokkunum, koma að líkindum þeim helst á óvart sem hlusta á Efstaleitismenn og ESB-aðildaráhugamenn á Fréttablaðinu/365, en síður þeim sem leggja sig fram við að hlera skoðun hins venjulega Íslendings, sem stritar daginn út og inn, til þess helst að borga Steinrími J. aukna skatta.

Það má hverjum sem leggur málið niður fyrir sig vera ljóst að fyrir utan það augljósa; það að þetta er ekki skuld íslenskra skattgreiðenda, heldur óbilgjörn krafa Breta og Hollendinga, þá eru áhættuatriðin sem einhverju skipta enn öll okkar megin í málinu.  Efnahagslegir fyrirvarar eru þannig úr garði gerðir að fari allt á versta veg, verður Jóel litli, sem kom til landsins frá Indlandi fyrir skömmu, jafngamall og sá sem þetta ritar þegar Icesave-sem þá verður orðin skuld- krafan verður að fullu uppgerð.

Það þarf æði frjótt ímyndunarafl til að sannfæra sig um að gjaldeyrishöftin hverfi á meðan Icesave klafinn hangir um háls íslenskra skattgreiðenda.  Gengisáhættan er öll okkar megin og fyrir þá sem ekki vita þá veiktist íslenska krónan um rúm 4% í janúar, ef mig misminnir ekki.  Óvissa virðist með flæði í erlendum gjaldeyri inn til nýja Landsbankans til að standa undir greiðslum af skuldabréfinu til gamla Landsbankans.  Það að ætla að kaupa gjaldeyri af Seðlabankanum til að brúa bilið hugnast þeim að líkindum ekki vel sem sjá fyrir sér styrkingarfasa íslensku krónunnar og afléttingu gjaldeyrishafta. Tímasetning á útgreiðslum úr þrotabúinu liggur ekki fyrir, sem er þó það atriði sem ræður mestu um vaxtagreiðslur ríkissjóðs.  Vaxtagreiðslur sem ríkissjóður fær aldrei til baka, sama hversu góðar heimtur verða úr búinu.  Heimtur úr búinu eru í raun það sem sá sem hér skrifar hefur minnstar áhyggjur af í augnablikinu, þó að það sé það atriði sem fær alla athygli í umræðunni. Þetta eru aðeins nokkur atriði af mörgum sem hægt er að nefna og varða áhættu sem hvílir á íslenska ríkissjóðnum verði Icesave III samþykkt eins og það liggur fyrir.

Áhættan er því enn allt of mikil og krafa almennings getur ekki verið önnur en sú að Alþingi leiti allra leiða til að breyta óvissu í vissu í þessu máli.  Rökin að fyrirliggjandi samningur sé svo miklu betri en hinir fyrri eru einfaldlega ekki boðleg ef þau eiga að duga til að hengja Icsave-kröfurnar um háls okkar skattgreiðenda.

Það eina sem gerir þennan samning bærilegan í hugum margra er það hvað hinir fyrri samningar voru ævintýralega vondir.  Slíkur samanburður er ekki boðlegur.

 Að þessu sögðu vil ég fá að leggja áherslu á það augljósa:  www.kjosum.is skrifa undir núna!

Undirskriftir nálgast 9.000

Hugsanlega hagstæðara að fresta lántökum sagði GM

Til upprifjunar er áhugavert að rifja upp frétt, frá 22.mars, þar sem haft er eftir viðskiptaráðherra að: ,,.. í ljósi þess að stór erlend lán ríkissjóðs séu ekki á gjalddaga fyrr en við lok næsta árs kunni að vera hagstæðara fyrir ríkissjóð að fresta lántökum næstu mánuði. Hann sagðist ekki geta fullyrt um lánsfjárþörf ríkisins á næstu árum en teikn séu á lofti að upphafleg tala hafi verið of há."

 Hér er fréttin:

http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2010/03/22/hugsanlega_hagstaedara_ad_fresta_lantokum/

Nú kemur í ljós hvort viðskiptaráðherra man enn eftir Time Value of Money.

Yfirgnæfandi líkur á samþykki

Samfylkingin og Baugur

Það verður ljósara með hverjum deginum að Íslandsbanki var misnotaður í þágu eigenda sinna með þeim hætti að með ólíkindum er.  Misnotaður af eigendum sem allir, með einum eða öðrum hætti, tengjast Jóni Ásgeiri Jóhannessyni og Baugi, skilgetnu afkvæmi Samfylkingarinnar, sem haft hefur auðhringinn undir verndarvæng sínum allar götur síðan formaður Samfylkingarinnar hélt svokallaða Borgarnesræðu 9.febrúar 2003.  

Sífellt kvak álitsgjafa og ,,sérfræðinga“ sem grafnir eru upp, þess efnis að einkavæðing bankanna hafi verið rót hrunsins, þar hafi allt verið gert með öfugum klónum og bankarnir færðir hinum verstu mönnum á silfurfati, verður hjákátlegt þegar í ljós er komið að sá banki sem stjórnmálamenn fengu aldrei að einkavæða, þar sem hann þurfti ekki að einkavæða, var misnotaður jafn illa og raunin er. 

Í dag er grátbroslegt að rifja upp orð formanns Samfylkingarinnar úr Borgarnesræðunni, þar var reitt hátt til höggs og snúist til varnar fyrir auðhringinn.  Um leið og sú undarlega ræða er rifjuð upp er rétt að minna á merkilega grein sem Páll Vilhjálmsson, blaðamaður, skrifaði í mars 2003, þar sem hann greinir undirliggjandi markmið ræðunnar og segir:

„Ef tækist að telja almenningi trú um að Baugur væri í lögreglurannsókn vegna andúðar forsætisráðherra á fyrirtækinu þyrftu forsvarsmenn Baugs ekki að hafa áhyggjur af niðurstöðu lögregluyfirvalda og dómstóla. Sekt þýddi einfaldlega að forsætisráðherra væri búinn að ákveða að svo yrði en sýkna að jafnvel almáttugur Davíð Oddsson gæti ekki komið á kné svo grandvöru og heiðarlegu fyrirtæki sem Baugur er. Hér er meira í húfi en orðstír Davíðs Oddssonar. Ef atlaga Fréttablaðsins heppnast bíður hnekki tiltrú almennings á réttarríkinu. Kaupsýslumönnum á ekki að líðast að hafa stofnanir lýðveldisins og réttkjörin yfirvöld að leiksoppi.“

Skýrsluspuninn

Í hvert sinn sem búist er við skýrslu og áliti rannsóknarnefndar Alþingis, fer í gang spuni í fjölmiðlum. Sá spuni er einfaldur: „Spuninn er byrjaður“, bergmála fjölmiðlamenn og ákafaálitsgjafar, og bæta því við að greinilegt sé að „áhrifamenn“ séu „byrjaðir að grafa undan rannsóknarnefndinni“. Þessi spuni hefur tvennan tilgang. Fjölmiðlamenn, ákafaálitsgjafar  og óðabloggarar vilja ráða opinberri umræðu á Íslandi sem mest. Þeir ætla sjálfum sér að ákveða hvað úr áliti nefndarinnar fái athygli. Þess vegna má ekkert verða til þess fyrirfram að draga úr trú manna á óskeikulleika nefndarmanna. Þess vegna er reynt að bregðast fyrirfram við því ef nefndin, vinna hennar eða niðurstöður, verða gagnrýnd. Það verður þá bara „spuni“ vondra manna. Á dögunum birti meira að segja fréttaþátturinn Spegillinn sérstakt ávarp fréttaritara Ríkisútvarpsins í Lundúnum þessa efnis, og bættist það í röð fleiri ávarpa þess fréttaritara til þjóðarinnar. Einn þáttastjórnandi Ríkisútvarpsins hefur mánuðum saman bloggað utan vinnutíma að niðurstöður nefndarinnar megi ekki verða „hvítþvottur“, og felst í því að þáttastjórnandinn hafi þegar ákveðið hvað rétt sé og rangt, og skuli nefndarmenn eiga hann á fæti ef þeir standi ekki undir kröfum hans. Skilaboðin eru skýr: Ef nefndarmenn áfellast þá sem þáttastjórnandinn hatast við, þá verða þeir lofsungnir fyrir „merkilegt verk“. Annars verða þeir úthrópaðir fyrir hvítþvott. Þegar slíkur söngur hefur verið sunginn mánuðum saman, bæði hjá þessum álitsgjafa og svipuðum, þá er spurning hversu sterk bein nefndarmanna eru, það er að segja þeirra tveggja sem ekki skýrðu frá því opinberlega í upphafi rannsóknar hverjar niðurstöðurnar yrðu, eins og einn nefndarmanna gerði og fréttamenn og álitsgjafar létu sér vel líka - eitt er þó ljóst, eftir opinber skrif þáttarstjórnandans um það hvernig skýrslan eigi að vera er ljóst að útilokað er að hann stýri umræðu um efni hennar á vegnum Ríkisútvarpsins.

„Áætluð“ skil

Af og til birtast fréttamenn og skýra frá því að birting skýrslu nefndarinnar muni enn dragast um svo og svo margar vikur. Er þá gjarnan nefnt í framhjáhlaupi að birtingin hafi verið „áætluð“ fyrsta febrúar. Það er villandi orðalag, sem þó hefur verið notað í mörgum fréttatímum. Birting skýrslunnar var ekkert „áætluð“ um það leyti. Í lögum um nefndina eru einfaldlega skýr fyrirmæli þess efnis að skýrslan skuli birt fyrir lok janúar 2010. Nefndarmenn sjálfir ákváðu hins vegar að fara ekki eftir þeim lagafyrirmælum, án þess að heyrst hafi að sú staðreynd hafi gefið þeim tilefni til að efast um eigið ágæti til að meta störf annarra. En þetta nefna álitsgjafarnir og fréttamennirnir sjaldan. Á þeim bæjum er heitt vonað eftir að nefndarmenn vegi að einhverjum þeirra sem álitsgjafarnir eru á móti, hafa jafnvel rægt árum saman, og meðan sú von lifir, má ekkert verða til þess að draga úr trúverðugleika nefndarmanna. En ef þeir bregðast vonunum, þá verður nú annað uppi á teningnum. Þá verður bloggað fram á nótt: Hvítþvottur, hvítþvottur!

Skyldu draumarnir rætast?

Ekki veit ég hvort draumar ákafra álitsgjafa rætast. Flestir venjulegir menn myndu auðvitað telja augljóst að gjaldþrot einkafyrirtækja væru á ábyrgð stjórnenda eða eigenda einkafyrirtækja en ekki ríkisins. En hvað veit maður. Einn nefndarmanna kenndi starfsmönnum eftirlitsstofnana opinberlega um bankahrunið um leið og hún settist í nefndina til að rannsaka orsakir bankahunsins. (Fréttamenn og álitsgjafar virtust ekki telja þetta valda vanhæfi hennar, og hefði verið gaman að velta fyrir sér hvort þeir hefðu verið sömu skoðunar ef hún hefði lýst gagnstæðum viðhorfum.) Hinir nefndarmennirnir tveir hafa svo sérhæft sig í að leita að mistökum stjórnsýslunnar. Kannski hefur hér fundist nefnd sem gæti látið drauma álitsgjafanna rætast, en því verður ekki trúað fyrirfram.

Á síðasta ári skrifaði þáverandi formaður Viðskiptaráðs merkilega blaðagrein. Þar sagði hann að skýrslunnar væri nú skammt að bíða og væri „mikilvægt að þeir aðilar sem gagnrýni hljóta taki hana til sín og nýti til uppbyggilegra umbóta. Þar gildir einu hvort gagnrýnin snúi að stjórnmálamönnum, embættismönnum, fjölmiðlum, hagsmunasamtökum atvinnulífs eða forystumönnum í viðskiptalífinu.“ Þetta voru óvænt en um leið ánægjuleg viðhorf úr viðskiptalífinu, þar sem álitum opinberra nefnda er yfirleitt mætt af fyllsta mætti og rannsakendum er yfirleitt mætt með lögfræðingaher. Kannski er þetta til marks um ný viðhorf í viðskiptalífinu. En kannski er þetta traust á nefndinni til marks um eitthvað annað.

     -greinin birtist í Morgunblaðinu 3.apríl 2010.

Brást umboðsmaður?

Senn líður að því að rannsóknarnefnd alþingis skili áliti sínu á aðdraganda bankaþrotsins árið 2008. Bíða margir í óþreyju eftir því, ekki síst þeir sem vilja koma athygli og ásökunum á þroti bankanna frá þeim sem áttu bankana og stýrðu bönkunum, en yfir á starfsmenn hins opinbera. Slíkir menn hafa nú beðið spenntir í meira en ár, eða allt frá því að ljóst varð að alþingi valdi einkum til athugunar sinnar ágæta menn, en sem sérhæft hafa sig í stjórnsýslurétti og leitinni að mistökum í stjórnsýslunni. Þriðji nefndarmaðurinn lýsti svo yfir opinberlega, áður en nefndarstarfið hófst, að skýringin á bankaþrotinu væri einmitt hjá eftirlitsstofnunum, svo allt lofar þetta góðu.

Í opinberri umræðu hefur verið gert sem mest úr því að „eftirlitsstofnanir“ hafi brugðist, og virðast sumir halda að allt væri enn í lukkunnar velstandi, bara ef skárra fólk hefði starfað hjá „eftirlitsstofnunum“. Ekki þarf svo að efast um að rannsakendur alþingis munu í áliti sínu fara í löngu máli yfir allt sem eftirlitsfólk hefði, eftir á séð, getað gert eða látið ógert í aðdraganda bankaþrotsins.

En hætt er við að ein eftirlitsstofnun ríkisins, og sú sem einna mestar hefur heimildirnar, verði lítt skoðuð að sinni. Samkvæmt lögum nr. 85/1997 um umboðsmann alþingis skal umboðsmaður hafa eftirlit með allri stjórnsýslu ríkisins og gæta þess að hún fari fram í samræmi við lög og vandaða stjórnsýsluhætti. Umboðsmaður er ekki bundinn við kvartanir borgaranna heldur getur tekið mál upp að eigin frumkvæði, sjái hann ástæðu til þess. Umboðsmaður hefur afar víðtækar heimildir við eftirlitsstörf sín og getur samkvæmt lögunum „krafið stjórnvöld um þær upplýsingar og skriflegar skýringar sem hann þarfnast vegna starfs síns, þar á meðal getur hann krafist afhendingar á skýrslum, skjölum, bókunum og öllum öðrum gögnum sem mál snerta.” Þá getur hann kallað starfsmenn stjórnsýslunnar á sinn fund og fengið frá þeim upplýsingar og skýringar sem varða einstök mál og á frjálsan aðgang að öllum starfsstöðvum stjórnvalda til athugana í þágu starfs síns.

Það er ótvírætt að umboðsmaður alþingis er ein allra úrræðamesta eftirlitsstofnun landsins. Þó umboðsmaður geti ekki gefið bindandi fyrirmæli um aðgerðir í stjórnsýslunni, og hann veiti aðeins álit en ekki úrskurði, þá ber honum að hafa eftirlit með allri stjórnsýslu, hefur takmarkalitlar heimildir við það eftirlitshlutverk, og getur að fenginni athugun gert stjórnvöldum eða eftir atvikum alþingi, aðvart ef hann telur pott brotinn.

Ekki veit ég hvort embætti umboðsmanns alþingis svaf á verðinum í aðdraganda bankahrunsins. Ég veit ekki hvort ætlast hefði mátt til þess að umboðsmaður hefði beitt eftirlitsheimildum sínum varðandi þá aðila stjórnsýslunnar sem hafa áttu auga með fjármálafyrirtækjum. Vel mætti segja mér að ekkert sé við umboðsmann að sakast, þrátt fyrir eftirlitshlutverk og eftirlitsheimildir hans. En hitt er ljóst, að væntanleg álitsgerð rannsóknarnefndar alþingis mun ekki taka af neinn vafa um það, því að af snilligáfu sinni ákvað alþingi að setja umboðsmann alþingis einmitt í nefndina sem sett var til höfuðs stjórnsýslunni, og „eftirlitsstofnunum“ alveg sérstaklega. Það var óráð, með fullri virðingu fyrir núverandi umboðsmanni alþingis og annáluðum hæfileikum hans við að þefa uppi jafnvel smæstu aðfinnsluefni stjórnsýsluvaldshafa.

     -greinin birtist í Morgunblaðinu 30.janúar 2010.